Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Nedir?
Kişiyi aşırı korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik yaratan, çoğu kez olağandışı ve beklenmedik olayların yol açtığı etkilere ruhsal travma diyoruz. İnsan hayatında sıkıntı ve üzüntü yaratan pek çok olay olur, ancak bunların tümü ruhsal travma yaratmaz.
Olay; korku, dehşet veya çaresizlik hissi yaratmışsa, olayda kişinin kendisinin veya yakınının ölüm ya da yaralanma tehlikesi varsa ruhsal travma olarak adlandırılır.
Bu tanımlamaya göre ileri yaşta bir yakınımızın yıllarca süren bir hastalık sonrasında ölümünün ruhsal travmaya yol açma ihtimali daha düşükken, bir yakınımızın beklenmedik biçimde –örneğin trafik kazasında– kaybı daha fazla travmatik etki yaratır.
Hangi Olaylar Ruhsal Travmaya Yol Açar?
- Doğal afetler (deprem, sel, yangın)
- İnsan eliyle yapılan travmalar (savaş, işkence, tecavüz)
- Kazalar (iş, trafik)
- Beklenmedik ölümler
- Ciddi ya da ölümcül hastalıklara yakalanma
Toplumda ruhsal travmalara yol açan olaylar (savaş, kazalar, tecavüz, saldırılar, afetler) oldukça yaygındır. Araştırmalar, her iki kişiden birinin bu tür olaylarla hayatında en az bir kez karşılaştığını gösteriyor.
Ruhsal travmayla karşılaşma riski herkeste eşit değildir. Suç oranının yüksek olduğu bölgelerde yaşayanlar, başka ruhsal hastalıkları olanlar, alkol veya madde bağımlılığı bulunanlar, askerler, polisler, itfaiye personeli bu tür olaylarla daha sık karşılaşırlar.
Ruhsal Travmalardan Sonra En Sık Görülen Hastalıklar
En sık görülen iki hastalık şunlardır:
- Depresyon
- Travma Sonrası Stres Hastalığı (TSSH)
Depresyon ve Belirtileri
Kişiyi çok korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik duyguları yaratan olayların uzun süren ruhsal sorunlara yol açtığı biliniyor. Ruhsal travmalardan sonra sık görülen rahatsızlıklardan biri depresyondur.
Depresyonun en sık görülen belirtileri:
- İsteksizlik
- Halsizlik
- Moral bozukluğu
- Uyku ve iştah bozukluğu
- Hayattan zevk alamama
Depresyon, travmadan sonra ilk kez ortaya çıkabileceği gibi, daha önce depresyon yaşamış kişilerde yeniden de görülebilir.
Travma Sonrası Stres Hastalığı (TSSH) Belirtileri
- Uykusuzluk
- Kabuslar
- Olayla ilgili anıların rahatsız edici biçimde sık sık hatırlanması
- Olayın tekrarlanacağı korkusu
- Diken üstünde hissetme, kolay irkilme, çabuk sinirlenme
- Gelecekle ilgili plan yapamama
- Yabancılaşma (başkaları beni ya da yaşadıklarımı anlamıyor hissi)
- Olayı hatırlatan durumlardan huzursuz olma ve kaçınma
Bu belirtiler çoğu kişide travmayı izleyen günlerde ortaya çıkar ve genellikle birkaç hafta içinde kendiliğinden geçer. Ancak bazı kişilerde aylarca hatta yıllarca sürebilir.
Şu anda 80 yaşın üstünde olan 2. Dünya Savaşı gazilerinde hâlâ bu hastalığın izlerini taşıyanlar vardır. Belirtiler bazen travmatik olay geçtikten aylar sonra da başlayabilir.
Tarihsel Gelişim ve TSSH
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra tanınmaya başlayan bu hastalık, özellikle Vietnam’dan dönen Amerikalı askerlerde görülen travmatik stres belirtilerinin ayrıntılı biçimde araştırılmasıyla daha iyi bilinmiştir. Bu konular birçok kitap ve filme de konu olmuştur.
TSSH ve Diğer Ruhsal Hastalıklar
Travma Sonrası Stres Hastalığı olan pek çok kişide aynı anda başka ruhsal rahatsızlıklar da görülür. En yaygın eşlik eden hastalık depresyondur.
Ayrıca anksiyete bozuklukları, aşırı alkol veya madde kullanımı da eşlik edebilir. Daha önceden ruhsal hastalık yaşamış kişilerde travmadan sonra bu hastalıkların tekrarlama riski yüksektir.
TSSH dışında ikinci bir ruhsal hastalık varsa, kişinin yaşadığı sıkıntı ve iş gücü kaybı artar, daha yoğun ve uzun süreli tedavi gerekir.
Sağlıklı Günler Dilerim.
Uzm. Dr. Doğan Işık
Psikiyatri Uzmanı