Bağımlılık Nedir?
Bağımlılık, madde kullanımı sorunları içinde temel bir kavramdır. Uyuşturucu maddeler tanımlanırken dahi “bağımlılık yapıcı” oldukları vurgulanır. Bu nedenle bağımlılığın ne olduğunun iyi anlaşılması gerekir.
Bağımlılık Sendromu ve Tanı Kriterleri
DSM-IV’e göre bağımlılık bir sendromdur. Aşağıdaki kriterlerden en az üçü varsa bağımlılık tanısı konulabilir:
- Tolerans gelişimi (etki için daha fazla madde kullanımı)
- Yoksunluk belirtileri (madde kesildiğinde fizyolojik/psikolojik belirtiler)
- Bırakmak için yapılan ama başarısız olan çabalar
- Madde temini, kullanımı veya bırakılması için aşırı zaman harcama
- Sosyal, mesleki etkinliklerin azalması veya bırakılması
- Planlanandan fazla ve uzun süreli madde kullanımı
- Zararlara rağmen kullanımın sürdürülmesi
Bağımlılık ve Tehlikeli Kullanım Arasındaki Fark
Tehlikeli kullanım, bireyin kendisine ve çevresine zarar verecek şekilde madde kullanmasıdır. İşe gitmeme, okuldan uzaklaşma, aile ilişkilerinin bozulması, fiziksel sağlık sorunları, yasal problemler gibi sonuçlara yol açabilir.
Bağımlılık Nasıl Gelişir?
Bağımlılık, genellikle bir süreçtir. Kişi önce dener, sonra düzenli kullanır ve ardından bağımlı hale gelir. Her madde kullanan kişi bağımlı değildir ancak düzenli kullanım bu riski doğurur. Çoğu kişi kontrol edebileceğini düşünür ancak bağımlılık zamanla gelişir ve kişi fark etmeden bu sarmalın içinde bulur kendini.
Bağımlılığın Riskleri ve Süreçleri
Her nesne bağımlılık riski taşıyabilir; ancak bazı maddelerin bağımlılık potansiyeli çok daha yüksektir. Bağımlılık süresi; kullanılan maddeye, bireyin ruhsal ve fiziksel yapısına göre değişkenlik gösterir.
Bağımlılık İyileşir mi?
Bağımlılık bir kez geliştiğinde tam olarak geçmez, ancak kontrol altına alınabilir. Madde kullanılmadığı sürece kişi iyidir. Ancak bir kez kullanım başladığında tüm süreç başa döner. Alkol bağımlılığı buna en sık örnektir.
Bağımlılık Kronik Bir Hastalık Gibidir
Bağımlılığı şeker hastalığına benzetebiliriz. Şeker tüketilmediğinde sorun yoktur; ama diyet bozulduğunda hastalık yeniden alevlenir. Bağımlılıkta da aynı prensip geçerlidir.
Fiziksel ve Ruhsal Bağımlılık
Geçmişte bağımlılık ikiye ayrılmıştır:
- Fiziksel bağımlılık: Maddeye karşı bedenin geliştirdiği fizyolojik bağımlılık. Madde kesildiğinde yoksunluk belirtileri ortaya çıkar.
- Ruhsal bağımlılık: Madde kullanımına bağlı haz, rahatlama ve alışkanlık hissi. Kişi duygusal doyum için maddeye yönelir.
Günümüzde bu ayrım önemini yitirmiştir çünkü bağımlı bireylerde genellikle her iki tür aynı anda görülür. Fiziksel bağımlılık kısa sürede sonlanabilirken, ruhsal bağımlılık uzun vadeli mücadele gerektirir.
Sonuç
Bağımlılık, sadece fiziksel değil aynı zamanda ruhsal boyutu olan ciddi bir hastalıktır. Tedavisi mümkündür ancak süreklilik, destek ve bilinçli yaklaşım gerektirir.
Sağlıklı Günler
Uzm. Dr. Doğan Işık
Psikiyatri Uzmanı